วิทยานิพนธ์ (อ.ม.)--จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2546

วิทยานิพนธ์นี้มุ่งศึกษาประวัติศาสตร์รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งเป็นยุคเปลี่ยนผ่าน หรือยุคหัวเลี้ยวหัวต่อของไทย อันเป็นรอยต่อที่สำคัญของการเผชิญหน้าระหว่างโลกจารีตกับโลกสมัยใหม่แบบตะวันตกที่มาพร้อมกับเทคโนโลยีและแสนยานุภาพทางทหารที่เหนือกว่า โดยศึกษาวิเคราะห์ผ่านบทบาทของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ผลการศึกษาพบว่า สมัยรัชกาลที่ ๓ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์เป็นยุคแห่งการเปลี่ยนแปลง "เก่า-ใหม่" คือปรับเปลี่ยนจากสังคมแบบจารีตไปสู่สมัยใหม่ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงรับรู้ถึงการเปลี่ยนแปลงต่างๆ ที่เกิดขึ้นเป็นอย่างดี นับตั้งแต่การขยายตัวทางการค้าต่างประเทศ การเข้ามาของตะวันตกที่มาพร้อมกับวิทยาการความรู้ด้านวิทยาศาสตร์และแสนยานุภาพทางทหาร ได้ทรงวางรากฐานทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมไทยเพื่อรับการเปลี่ยนแปลงที่กำลังจะเกิดขึ้นอันเป็นพื้นฐานสำคัญนำพาประเทศให้ก้าวต่อไป การวางรากฐานทางเศรษฐกิจมี ๓ วิธีที่สำคัญคือการวางรากฐานด้านการค้าโดยการส่งเสริมการค้าสำเภาจีนและส่งเสริมการค้ากับตะวันตก การวางรากฐานด้านภาษีอากร โดยนำระบบเจ้าภาษีอากรมาใช้อย่างจริงจังเพื่อให้สอดคล้องกับนโยบายการค้าเสรีที่ทรงลดจำนวนสินค้าผูกขาดลง และส่งเสริมเศรษฐกิจโดยการตั้งเมืองใหม่ ขุดและลอกคูคลอง ส่วนการวางรากฐานทางสังคมและวัฒนธรรม ทรงวางรากฐานด้านความรู้โดยการสร้างค่านิยมและส่งเสริมการศึกษา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้รวบรวมชำระและแต่งตำราต่างๆ ขึ้นส่งผลให้สมัยนี้มีการตื่นตัวทางการศึกษา โดยทรงใช้วัดเป็นศูนย์กลางในการศึกษาและเผยแพร่ความรู้ในด้านต่างๆ ดังเช่นวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามที่เป็นแหล่งเรียนรู้ที่สำคัญของสังคม โดยเฉพาะความรู้ด้านการแพทย์ ซึ่งเป็นความรู้ที่สามารถนำไปใช้ได้จริงในชีวิตประจำวัน และยังเป็นสถานที่เผยแพร่ข้อกำหนดบทบาทและหน้าที่ของคนในสังคมเพื่อจัดระเบียบความสัมพันธ์ทางสังคมอีกด้วย