วัตถุประสงค์เพื่อศึกษาองค์ความรู้ วิธีการปฏิบัติตนของหญิงหลังคลอดและวิเคราะห์วิธีการดูแลหญิงหลังคลอดด้วยภูมิปัญญาพื้นบ้านอย่างเป็นเหตุเป็นผล เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative research) เก็บข้อมูลโดยการสัมภาษณ์เจาะลึกและการสังเกตแบบมีส่วนร่วม แบ่งเป็น ๒ กลุ่ม คือ ๑) หญิงหลังคลอด ๖-๘ สัปดาห์ จำนวน ๘ ราย และ ๒) ผู้ดูแลหญิงหลังคลอดที่ได้รับความเชื่อถือจากชุมชน จำนวน ๑ ราย ผลการศึกษาพบว่า หญิงหลังคลอดทั้ง ๘ ราย มีความเชื่อและได้รับคำแนะนำจากบรรพบุรุษเรื่องการดูแลหลังคลอดด้วยภูมิปัญญาพื้นบ้าน โดยการอยู่ไฟ หรือนึ่งหม้อเกลือหลังคลอด จะช่วยให้ผิวพรรณดี ร่างกายแข็งแรง สัดส่วนของร่างกายได้รูปทรง ไม่เจ็บป่วยง่ายและสามารถทำงานหนักได้ จากการสัมภาษณ์ผู้ดูแลหญิงหลังคลอด พบว่า ผู้ดูแลหญิงหลังคลอดมีความรู้ความเข้าใจในวัตถุประสงค์ของวิธีการและประโยชน์อย่างชัดเจน โดยได้รับองค์ความรู้ดังกล่าวมาจากบรรพบุรุษและยังคงถือปฏิบัติมาจนถึงปัจจุบันและได้มีการประยุกต์วิธีการให้สอดคล้องกับวิถีการดำเนินชีวิตในสังคมปัจจุบันได้อย่างเหมาะสม โดยมีการประยุกต์บางขั้นตอนให้สะดวกยิ่งขึ้น แต่หลักการยังคงเดิม และเมื่อนำวิธีการในการดูแลหญิงหลังคลอดมาวิเคราะห์เชิงเหตุผล พบว่า การดูแลหญิงหลังคลอดด้วยภูมิปัญญาพื้นบ้านสามารถอธิบายได้ ดังนี้ การนวดตัว ช่วยเพิ่มขบวนการเมตาบอลิซึมในร่างกาย อาจสามารถลดการคั่งของของเสียและไขมันได้ การประคบร้อนด้วยสมุนไพรช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของโลหิต ลดอาการคัดเต้านม การทาผิวและประคบสมุนไพร ตัวยาสมุนไพรในลูกประคบเช่น ไพล ขมิ้นชัน เป็นกลุ่มที่มีสารเคอร์คูมินอยด์ จะออกฤทธิ์ได้ดีเมื่อถูกความร้อนกลายเป็นน้ำมันหอมระเหย ซึ่งช่วยลดผื่นคัน และลดปวด และคลายกล้ามเนื้อ ส่วนใบมะขาม มีกรดผลไม้ ช่วยกระตุ้นผิวหนัง ชั้นหนังกำพร้าให้ลอกตัวเร็วขึ้น ทำให้ผิวขาวใส และลบรอยดำที่เกิดจากฮอร์โมนขณะตั้งครรภ์ การประคบสมุนไพรที่มีความร้อนและการกดแรงๆ ร่วมกับการดื่มน้ำอุ่นมากๆ ช่วยกระตุ้นการขับของเสียออกจากเซลล์ และการแลกเปลี่ยนสารเกลือแร่ในร่างกายได้มากขึ้น อาจช่วยลดภาวะตะคริวหลังคลอดได้ การเข้ากระโจม จัดเป็นการส่งเสริมประสิทธิผลของกระบวนการดูแลหลังคลอดในทุกขั้นตอน เนื่องจากการเข้ากระโจมเป็นการใช้ความร้อนชื้นร่วมกับสมุนไพรส่งผลให้มีการขับถ่ายของเสียทางผิวหนังมากขึ้น นอกจากนั้นกลิ่นของสมุนไพรทำให้หญิงหลังคลอดคลายเครียดและสดชื่น ในขณะเข้ากระโจมจนมีการนั่งถ่าน ซึ่งใช้ความร้อนและตัวยาสมุนไพรกลุ่มที่มีสารเคอร์คูมินอยด์ สามารถช่วยให้แผลฝีเย็บแห้ง ลดอาการบวม ลดอาการปวด และแผลหายเร็วขึ้น ส่วนความพึงพอใจของหญิงหลังคลอด พบว่า ทุกคนมีความพึงพอใจ ทั้งในด้านร่างกายและจิตใจ หลังจากได้รับบริการดูแลหลังคลอด ได้แก่ ลดอาการปวดเกร็งหน้าขา ปวดหลังปวดเอวขณะให้นมลูก หน้าใสผิวสวย ผิวพรรณของร่างกายผุดผ่อง มีน้ามีนวล หน้าอกนิ่มลง ลูกสามารถดูดนมได้ สะโพกเล็กลง สัดส่วนของร่างกายกลับคืนสภาพเดิมอย่างรวดเร็ว