บทนำ : ครูประถมศึกษาในโรงเรียนเอกชนเป็นอาชีพหนึ่งที่ประสบปัญหาความเครียดระดับสูง ความเครียดในระดับสูงนี้จะส่งผลเสียต่อสรีรวิทยาทางด้านร่างกาย จิตใจ และมีผลต่อการทำงาน จึงควรมีการพัฒนารูปแบบของกระบวนการเรียนรู้เพื่อลด และป้องกันความเครียดของครูประถมศึกษาในโรงเรียนเอกชน วัตถุประสงค์ : เพื่อประเมินสถานการณ์ความเครียด และพัฒนารูปแบบของกระบวนการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วมเชิงรุกของครูประถมศึกษาในการลด และป้องกันความเครียด รูปแบบการศึกษา : ประยุกต์แนวคิดการวิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วม แบ่งออกเป็น ๒ ระยะของการศึกษาหลัก คือ ศึกษาสถานการณ์ความเครียดของครูประถมศึกษา และศึกษากระบวนการพัฒนารูปแบบกิจกรรมเชิงรุกเพื่อลดและป้องกันความเครียด ผลการศึกษา : ระยะที่ ๑ พบว่า ใช้แบบสอบถามครูประถมศึกษา ๖๗๐ คน ในโรงเรียนเอกชน ๒๖ โรงเรียน ตอบรับ ๔๒๙ คน (ร้อยละ ๖๔.๐๓) ส่วนใหญ่ครูประถมศึกษาในโรงเรียนเอกชน มีความเครียดตามสาเหตุต่างๆ ของความเครียดในภาพรวมอยู่ในระดับปานกลาง ร้อยละ ๔๐.๕๖ นอกจากนี้ระดับการศึกษามีความสัมพันธ์ความเครียดอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ระดับ ๐.๐๕ (P < ๐.๐๕) ระยะที่ ๒ พบว่า การประเมินผลกระทบเกี่ยวกับความเครียดจากการทำงานในภาพรวมสามารถลด และป้องกันความเครียดจากการทำงานได้ จัดว่าเป็นข้อมูลที่สนับสนุนผลของกระบวนการพัฒนารูปแบบกิจกรรมเชิงรุก เพื่อลดและป้องกันความเครียดของครูประถมศึกษาในโรงเรียนเอกชน ที่มีประสิทธิภาพ โดยรูปแบบที่พัฒนาขึ้นร่วมกันนี้ เป็นกระบวนการวิเคราะห์เพื่อแก้ไขปัญหา ที่ประกอบด้วย ขั้นตอนการวางแผน ขั้นตอนการปฏิบัติตามแผน ขั้นตอนการกำกับ ติดตาม และประเมินผล โดยอาศัยแนวคิดของการวิจัยเชิงปฏิบัติการอย่างมีส่วนร่วม และเทคนิคการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วม ผ่านไปยังการประชุมกลุ่มทั้งที่เป็นทางการ และไม่เป็นทางการ เป็นกลไกในการขับเคลื่อนให้กิจกรรมต่างๆ ดำเนินไปได้อย่างมีประสิทธิภาพ สรุปและข้อเสนอแนะ : การพัฒนารูปแบบกระบวนการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วมเชิงรุกเพื่อลด และป้องกันความเครียดของครูประถมศึกษาในโรงเรียนเอกชนที่พัฒนาขึ้นนี้ เป็นการประยุกต์ใช้แนวคิดการวิจัยอย่างมีส่วนร่วมและมีการผสมผสานแนวคิดกระบวนการกลุ่มระหว่างการประชุมกลุ่มอย่างเป็นทางการ และไม่เป็นทางการสำหรับการดำเนินกิจกรรมที่ใช้ในกระบวนการพัฒนาฯ ที่มีความเหมาะสมกับครูประถมศึกษาในโรงเรียนเอกชน อย่างไรก็ตามควรมีการศึกษาต่อในโรงเรียนเอกชนอื่น และโรงเรียนรัฐบาลจากสาเหตุของความเครียดในด้านอื่นๆ เพื่อทดลองว่ารูปแบบที่พัฒนาขึ้นนี้ใช้ได้ผลกับโรงเรียนเอกชนอื่นๆ และโรงเรียนรัฐบาลหรือไม่