วิทยานิพนธ์ (อ.ม.)--จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2539

การวิจัยเรื่องนี้มีจุดประสงค์เพื่อศึกษาการเมืองในสมัยของสมเด็จพระเจ้าบรมโกศและการรักษาพระราชอำนาจของสมเด็จพระเจ้าบรมโกษ สมเด็กพระเจ้าบรมโกศทรงสามารถรักษาราชบัลลังก์ของพระองค์ไว้ได้ตลอดรัชกาล เพราะการตั้งเจ้าทรงกรมโดยให้พระราชโอรสของพระองค์ได้ควบคุมกำลังคนส่วนหนึ่งไว้ในเมืองหลวง เพื่อป้องกันการขึ้นมามีอำนาจของขุนนาง แม้ว่าในสมัยปลายรัชกาลของพระองค์ เจ้าทรงกรมมีอำนาจมากขึ้น และเกิดการแย่งชิงราชสมบัติกันเอง และการปรับโครงสร้างการปกครอง โดยโอนตัวเมืองฝ่ายใต้ให้มาอยู่ในความดูแลของเจ้าพระยาโกษาธิบดี ซึ่งเป็นขุนนางคนสนิทของพระองค์ และควบคุมอำนาจของสมุหพระกลาโหมไม่ให้มีอำนาจในการปกครองหัวเมืองอีกต่อไป นอกจากนี้ทรงทำนุบำรุงพุทธศาสนาเพื่อเสริมสร้างบารมีของพระองค์ในฐานะมหากษัตริย์ที่เป็นธรรมราชา พระเกียรติยศของพระองค์เป็นที่ประจักษ์แก่รัฐในเอเซีย เมื่อลังกาส่งฑูตเข้ามาขอพระสงฆ์ไปฟื้นฟูพุทธศาสนาในลังกา ทำให้กรุงศรีอยุธยากลายเป็นศูนย์กลางพุทธศาสนา จากการวิจัยพบว่า การเมืองในสมัยของสมเด็จพระเจ้าบรมโกศเป็นสมัยที่มีเสถียรภาพของราชบัลลังก์ค่อนข้างสูง ราชบัลลังก์ของพระองค์ปราศจากการท้าทายอำนาจจากขุนนางและเชื้อพระวงศ์ทั้งนี้เพราะประสบการณ์ทางการเมืองที่ยาวนานทำให้พระองค์ทรงสามารถสร้างดุลย์อำนาจและทรงควบคุมสถานการณ์ทางการเมืองได้ตลอดรัชกาล